Bir Örnek
Yapalım
Şimdi ilk ASP sayfamızı yapalım ve bununla kişisel Web Server programının çalışıp çalışmadığını sınayalım. Buraya kadar anlamış olduğunuz gibi ASP sayfası da HTML gibi düz yazı dosyasıdır; dolayısıyla beğendiğiniz bir düz yazı programı ile ASP yazabilirsiniz. Şimdi açın en beğendiğiniz düz yazı programını ve başlayın yazmaya. Eğer kelime-işlemci kolayınıza gidiyorsa, dosyayı ASCII veya ANSI biçiminde kaydetmeyi unutmayın (10'ncu satırın sonunda nokta olduğuna dikkat edin):
Bu dosyayı
merhaba.asp adıyla kaydedin ve kendi
bilgisayarınızda kişisel Web Server'da veya ISS'te sınayacaksanız, bu
programları çalıştırın. Browser'ınızın URL hanesine, kişisel Server'ınızın
adıyla birlikte dosyanın adını yazın; ve ilk ASP programınız dünyaya Merhaba
desin. |
|
Internet'te ASP ASP teknolojisi ile oluşturduğunuz sayfaları, yani içinde ASP teknolojisinin gerektirdiği kodlar bulunan HTML dosyalarını, .asp uzatmasıyla kaydederiz. Bu dosyalar talep edildiğinde, Web Server programı, eğer ASP teknolojisini tanıyorsa, talep edilenin ASP sayfası olduğunu dosya adının uzatmasından anlar; ve bu sayfayı ziyaretçiye yollamadan önce kendisi işleme tabi tutar. ASP sayfamızdaki kodlar büyük bir ihtimalle bir takım dinamik işler yapacak, örneğin hesaplamalar, araştırmalar, veri tabanından veri çekme, dosya sisteminden dosya isteme gibi görevlerini yerine getirecek, ve ortaya çıkacak olan HTML dosyasını ziyaretçiye gönderecektir. Diyelim ki bu kitapçıktaki örnekleri yaptınız ve ücretsiz Site yeri edinmiş olduğunuz Hosting firmasının bilgisayarındaki sitenize yerleştirdiniz. Sonra Browser'ınızın URL hanesine bu ASP dosyasının adını yazdınız ve sayfayı talep ettiniz. Karşınıza, ya ASP sayfasının içindeki kodları görüntüleyen veya sadece sayfanın HTML unsurlarına yer veren bir sayfa geldi! Bu Server'ınızın ASP anlamadığını gösterir. ASP sayfalarınızı ASP-uyumlu Web sunucularında çalıştırabilirsiniz. Sitenizde ASP sayfaları bulunacaksa ve ücretli evsahibi firmalardan site alanı edinecekseniz, sunucunun ASP-uyumlu olmasına dikkat edin Şimdi, ilk ASP'mizi çalıştırdığımıza göre, biraz teknikten söz edebiliriz. HTML'in ziyaretçinin bilgisayarında çalıştığını biliyorsunuz; istemci Browser, sizin URL hanesine adını yazdığınız HTML dosyasını yine adresteki sunucu Web Server'dan ister. Web Server da bu dosyayı bulur ve içinde kayıtlı resim ve diğer unsurlarla birlikte istek sahibine gönderir. Fakat kimi zaman Server'a bize sadece bir dosyayı göndermesini değil, fakat bu dosyanın içinde kayıtlı komutlar varsa onları icra etmesini de bildirebiliriz. Bunu yapmanın bir yolu CGI programlarıdır. Bir diğer yolu ise ASP'dir. Web Server, kendisinden bir ASP belgesi talep edildiğinde, kendi kendine "Dur bakalım! ASP istendiği zaman hemen alıp göndermek yok, önce bunu ASP.DLL programına gönderelim.. Ondan sonra işimize devam ederiz!" der.
ASP.DLL, kendisine bir .asp dosyasının geldiğini görünce, hemen ASP'lerin Anayasası olan global.asa'nin çalışıp çalışmadığına bakar. global.asa, tıpkı diğer ASP dosyaları gibi bir düz yazı dosyasıdır ve ASP programlarının çalışma koşullarını düzenleyen kuralları içerir. (Bu dosyayı sırası gelince ele alacağız.) Yukarıdaki örnekte gördüğümüz gibi ASP dosyası hem HTML kodları içerir, hem de içinde bir Script diliyle yazılmış kodlar vardır. ASP'ye "program" özelliği kazandıran bu Script dili ile yazılmış kodlardır. ASP.DLL, önce gelen .asp dosyasında hangi Script dilinin kullanıldığına bakar ve bunun için gerekli ortamı oluşturur; yani bu Script dilini yorumlayacak programı çalıştırır; bu program Script'i yorumlar ve icra edilecek komutları icra eder; ASP.DLL, icra edilen komutlar, işletim sisteminin yardımını istiyorsa (örneğin bir veritabanından veri çekmek gibi, veya dosya sistemine bir dosya açtırmak, yazdırmak, sildirmek gibi) bu yardımın edinilmesini de sağlar. Bütün bu işlerin sonunda sizin yazdığınız HTML kodlarına ek yapmak (örneğin bir tablonun içini, çekilen verilerle doldurmak veya dosya sisteminden edinilen bir dosyanın içeriğini sayfaya aktarmak gibi) gerekiyorsa bu ekleri ASP.DLL yapar. ASP.DLL, kendisine sevk edilen dosyayı satır satır okur ve önce dosyadaki ASP kodlarının gerektirdiği HTML değerlerini bulur; yani önce ASP icra edilir, gereği yerine getirilir. Sonra HTML bölümleri ile birleştirilip sonuçta sunucuya saf ve temiz bir HTML sayfası gönderilir. Bu sayfanın içinde bir satır bile ASP kodu bulunmaz. Eğer sayfanıza ziyaretçinin Browser'ında çalışması amacıyla Javascript veya VBScript kodları koydu iseniz, elbette bu kodlar HTML'in parçası olarak ziyaretçiye gidecektir. Fakat giden sayfada artık ASP'ye ilişkin hiç bir şey kalmamış olacaktır. Biliyorsunuz, mevcut sürümleri itibariyle Browser programları içinde Netscape VBScript dilini anlamaz. ASP sayfalarımızda istediğimiz Script dilini kullanabiliriz; VBScript de kullanabiliriz. Netscape'in VBScript anlamamasıyla, ASP sayfalarımızda VBScript kullanmamızın bir ilgisi yoktur; çünkü ASP sayfasının ortaya çıkartacağı HTML kodunda ASP dolasıyla VBScript bulunmayacaktır; dolayısıyla ASP sayfalarınız, Netscape tarafından da anlaşılıp, görüntülenebilecektir. Tabiî ortaya çıkacak HTML sayfasının Netscape tarafından arzu ettiğiniz gibi görüntülenebilmesi için Netscape'in anlayabildiği dinamik HTML unsurlarına yer verme zorunluğunuz hâlâ devam ediyor. ASP tekniğinin nasıl çalıştığını anladığımıza göre şimdi biraz terminoloji serpiştirelim ki, Webmaster meslektaşlarınızla biraraya geldiğinizde, gerçekten ASP ile mesela Javascript arasındaki farkı bildiğiniz belli olsun. ASP bir Server-Side Script teknolojisidir. Internet'te istemci ile sunucu arasındaki çizginin sunucu tarafına Server-Side (Sunucu Tarafı), istemci tarafına da Client-Side (evet, doğru tahmin ettiniz: İstemci Tarafı) denir. Server-Side'da çalışan Script programları da "Server-Side Script" (Sunucu Tarafı Script'i) adını alır. Dolayısıyla şöyle bir sayfa yaparsanız (merhaba.htm), bu sayfada Client-Side Script teknolojisi kullanmış olursunuz:
HTML sayfanıza <SCRIPT>..</SCRIPT> etiketleri arasına
yerleştireceğiniz bu kodun çalışması için Server'ın hiçbir şey yapması
gerekmez; kodu Browser çalıştıracak ve günün tarihini size
(Türkçeleştirmediğiniz için İngilizce olarak) bildirecektir. Şimdi, bir de
Server tarafında çalışan Script içeren sayfaya örnek verelim
Netscape bu sayfayı görüntüleyecektir; ama galiba bir terslik var. merhaba.asp ile merhaba2.asp'nin ekran görüntülerini ve kodlarını karşılaştırırsanız, birinde noktanın olması gereken yerde olduğu halde diğerinde noktanın yanlış yerde olduğunu görüyoruz. Oysa iki kodu da karşılaştırırsanız, ikisinde de nokta işareti, kodun bittiği yerde yer alıyor. Yukarıda ASP'nin icrasında HTML sayfa Server'a verilmeden önce ASP.DLL tarafından içindeki ASP kodlarının icra edildiğini söylemiştik. Nitekim, burada gördüğünüz gibi, ASP.DLL, HTML sayfayı içinde Server'ın çalıştırması gereken bölümle birlikte Server'a gönderdi; Server kendisine gelen dosyada kendi icra etmesi gereken (RUNAT=SERVER özelliği verilmiş olan Script'i) bölümü icra etti ve sonucu Browser'a aktardı. Yani, Server'ın çalıştırdığı Script'in sonucu sayfaya ASP'den sonra eklendi. Dolayısıyla, nokta, yanlış yerde kaldı. Bundan çıkartacağımız sonuç şu olacak: ASP sayfalarımıza, Browser, Server ve ASP.DLL tarafından çalıştırılacak kodları yerleştirirken, sırasına dikkat edeceğiz ve hangi sırada icra edilmelerini istiyorsak, o sırada koyacağız. Server ile ASP.DLL'in ilişkisi sadece Script dilini çalıştırmaktan ibaret değildir. ASP, istemciden gelen HTTP İstemi (Request) ve HTTP'ye giden Karşılık (Response) unsurlarından tutun, ActiveX Data Objects (ADO, AcvtiveX Veri Nesneleri) aracılığıyla, işletim sisteminin sunacağı veritabanına erişim imkanını ve işletim sisteminin sunduğu dosya yönetimine kadar bir çok imkanı kullanır. Bu "imkanlar" ASP'nin eline geçtiği anda "nesne" (Object) sayılırlar. Şimdi bu nesnelere biraz yakından bakabiliriz. |
|
ODBC İşliyor Mu?
Kolları sıvayıp, ASP'ye kodu yazmaya başlamadan önce yapmamız gereken bir iş
daha var: |
ASP'nin Unsurları
ASP tasarımcısı olarak, biz gerçekte ASP'nin Nesneleri ile birşeyler yaparız; başka bir deyişle ASP kodlarımız bu nesnelere yöneliktir, onları kullanma ve onlardan bir sonuç alma veya onlara bir sonuç aktarma amacına yöneliktir. ASP'nin Nesneleri altı grupta toplanır:
Application/Uygulama: Bir ASP sitesi, gerçekte bir Uygulama Programı olarak görülür. Bu, HTML/CGI geleneğine aşina tasarımcı için yeni bir kavram. ASP'yi icad edenler; bir ziyaretçi bir ASP sayfasından girerek, bir sitede surfing'e başladığında, onu bir programı işleten bilgisayar kullanıcısı olarak görüyorlar. Böylece, sitemiz, her ziyaretçinin karşısına çıktığında "bir program çalışmış" gibi sayılıyor. Bu yaklaşımın Web tasarımcısı olarak bize kazandırdığı imkanları ele alacağız.
Session/Oturum: Bir ziyaretçi sitemize geldiğinde, hangi sayfamızı talep ederse etsin, bu bağlantı ASP açısından bir oturum sayılır. Her oturumun belirli bir süre devam eden özellikleri, değişkenleri ve değerleri vardır. Site tasarımında oturum özelliklerinden geniş ölçüde yararlanacağız.
Request/Talep: Browser'dan Server'a ulaşan bütün bilgiler, Request (Talep) nesnesinin ögeleridir. Bu nesneyi kullanarak, istemciden gelen her türlü HTTP bilgisini kullanırız.
Response/Karşılık: Server'dan ziyaretçinin bilgisayarına gönderdiğimiz bütün bilgiler, çerezler (cookie) ve başlıklar (Header) Response (Karşılık) nesnesinin ögeleridir. Bu nesneyi kullanarak ziyaretçiye göndermek istediklerimizi göndeririz.
Server/Sunucu: ASP, Web Server programını bir nesne olarak ele alır ve onun bize sağladığı araçları ve imkanları kullanmamızı sağlar.
ObjectContext/Nesne Bağlamı: Microsoft'un Transaction Server (MTS) programının sunduğu hizmetlere erişmemizi sağlar. MTS, ASP sayfaları içinden, uygulama programlarından yararlanmamızı sağlar. ASP uzmanlığınızı ileri düzeylere ulaştırdığınız zaman MTS ve ObjectContext nesnesinden yararlanabilirsiniz.
ASP'nin Dili ASP, bir teknolojidir. Kendi başına bir yazım kuralı yoktur. ASP tekniğini kullanabilmek için, ASP sayfasının talep edilmesi halinde ziyaretçiye gönderilmeden önce ASP.DLL'ye teslim edilmesi bu teknolojinin kullanılabilmesi için hemen hemen tek şarttır. Bunu, dosya uzantısını .asp yaparak sağlarız. ASP.DLL ise, dünyada mevcut bütün Script dilleri ile verilecek komutları kabul edebilir. Sadece ASP.DLL'e sayfadaki kodların hangi dilde olduğunu söylemeniz gerekir. Bunu, ASP sayfasının birinci satırında yaparız. Örneğin ASP'ye VBScript dilini kullanmasını belirtmek için bu satırı şöyle yazarız:
ASP sayfalarında
genellikle VBScript, JavaScript ve JScript kullanılır. |
|
VBScript'e
Giriş
Örneklerimizi VBScript
diliyle yazacağımıza göre, önce hızlı bir VBScript kursu görsek iyi olur.
Ne var ki ASP
kodlarımız hiç bir zaman ziyaretçinin Browser'ının yüzünü göremeyeceği ve
sadece Server'da çalışacağı için Server'da VBScript desteği bulunduğu
sürece, ASP sayfalarınızı VBScript ile yazabilirsiniz. VBScript'in hemen hemen bütün komutlarını ve yöntemlerini ASP'de kullanabilirsiniz. Ancak bunun bir kaç kısıtlaması vardır. VB veya VBScript'e ASP dışında aşina iseniz, mesaj kutusu (MsgBox) ve girdi kutusu (InputBox) aracılığı ile programlarınıza kullanıcının bilgi girmesini sağlayabileceğinizi biliyorsunuz demektir. Bu iki komutu ASP içindeki VBScript kodunda kullanamayız. Ayrıca ASP teknolojisi zaten VBScript'in bütün komutlarını ve deyimlerini kullanmanızı da gerekli kılmayacaktır. Göreceksiniz ki, mükemmel ASP sayfaları oluşturmak için bile bir avuç VBScript komutu kullanacağız.
ASP sayfalarımızdaki
HTML kodları ile VBScript (veya diğer Script dillerinin) kodlarını
birbirinden ayırmamız gerekir. Bu ASP.DLL'ye, HTML'in nerede bittiğini,
Script diliyle yazılmış kodun nerede başladığını gösterebilmemiz için
gerekli. Bunu sağlamak için Script diliyle yazılmış herşeyi
<% ve
%> işaretleri
arasına alırız. ASP.DLL bu işaretleri görünce, içindekileri "yazmak" yerine
"yapar."
<% ve
%>
işaretlerine "sınırlayıcı" denir. Sınırlayıcının içinde bir veya daha çok
satır kod bulunabilir. Sınırlayıcılar ve içindeki Script, HTML etiketlerinin
içinde veya dışında yer alabilir.
Burada sınırlayıcı arasında tek veya çok satırlı
VBScript kodları ile başında tek tırnak olan icra edilmeyen, yorum
satırlarını görüyorsunuz.
|
|
Bir iki
yazım kuralı VBScript komutları, anahtar kelimeleri ve değişken adlarının büyük harf-küçük harf olması önemli değildir. Yani yukarıdaki ifadelerden birini şu biçimlerden birinde yazabilirdik; kodumuz yine de çalışırdı:
Fakat... Bu demek değildir ki, VBScript ile kodlamanın kendi gelenekleri yok! VBScript'çiler genellikle komutların birinci harfini büyük yaparlar: For gibi. Değişken adlarında ise kendinize anlamlı gelen bir biçim tutturabilir ve öyle devam edebilirsiniz.
Eğer bir kod satırı çok uzun geliyor ve daha sonra anlaşılması imkansız
derecede uzuyorsa,
|
Değişkenler - Variables
Programcılıkta
işlemlerimizi değişkenlerle ( variables ) yaparız. Değişkeni bir kap gibi
düşünebilirsiniz.
VBScript'te, bir çok
başka bilgisayar programlama dilinden farklı olarak değişkenlerin
tanımlanması veya "beyan edilmesi," "boyutlandırılması" gerekmez.
Belirtilmemiş, önceden tanımlanmamış bir değişkene değer atamaya
kalkarsanız, VBScript bunu mükemmel şekilde kabul eder. Fakat bu kötü bir
programcılıktır. ASP, bir teknolojidir. Kendi başına bir yazım kuralı yoktur. ASP tekniğini kullanabilmek için, ASP sayfasının talep edilmesi halinde ziyaretçiye gönderilmeden önce ASP.DLL'ye teslim edilmesi bu teknolojinin kullanılabilmesi için hemen hemen tek şarttır. Bunu, dosya uzantısını .asp yaparak sağlarız. ASP.DLL ise, dünyada mevcut bütün Script dilleri ile verilecek komutları kabul edebilir. Sadece ASP.DLL'e sayfadaki kodların hangi dilde olduğunu söylemeniz gerekir. Bunu, ASP sayfasının birinci satırında yaparız. Örneğin ASP'ye VBScript dilini kullanmasını belirtmek için bu satırı şöyle yazarız:
Şimdi burada Gun,
Ay,
Ogrenci,
Not adıyla dört
değişken
oluşturduğumuzu ve bunlara sırasıyla
Değişken
isimleri, Kötü programcılığı önlemek için: Option Explicit Değişkenleri tanımlamadan kullanmak "kötü programcılıktır" demek, ilerde kendi başınıza elinizle program hatası getirirsiniz demektir. Daha sonra örneklerini göreceğiz; ASP, sitemize giren bir ziyaretçiye bir oturum (Session) açar ve bazı değişkenleri oturum boyunca aklında tutar. Bir sayfada kullandığınız bir değişkeni, daha sonraki sayfada kullanabilmek için, bu değişkenin değerinin yeni sayfada değişmemesi gerekir. ASP programı yazarken, bazen gelişi-güzel değişkenlere değer atayabilirsiniz. Neden? O anda aklınıza değişken adı olacak kelime gelmediği için! Bu değişken adını daha önce kullanmışsanız ve içinde biraz sonra kullanacağınız bir değer varsa, değer değiştirilmiş olacaktır. VBScript, savurgan ve dağınık programcılığı önlemek için OPTION EXPLICIT imkanını verir. Bir ASP sayfasının birinci satırı olarak
yazarsanız VBScript
DIM komutuyla belirlenmemiş değişken kullanmanıza izin vermez;
Bu yöntemle oluşturduğumuz kodlarla elde edilecek "kaplar," birden fazla değer tutabilir. Yani:
Bu durumda içinde : Array Fonksiyonu
VBScript'in
kullanılmaya hazır bir çok fonksiyonu vardır; bunlardan biri olan Array ile,
kolayca dizi değişken oluşturabiliriz.
ile hem dizi-değişkeni
oluşturabiliriz; hem de değerlerini atayabiliriz.
bize Pazar'ı verir. Neden? Çünkü hayatlarının büyük
bölümünü penceresiz ortamlarda geçiren kişiler olan dil tasarımcıları, sayı
saymaya biz normal insanlar gibi 1'den değil
0'dan başlarlar;
Şimdi, aklınıza şu soru gelebilir:
şeklinde bir döngü ile aradığınız öğrencinin Necip olup olmadığını sınayabiliriz. (Döngülere birazdan geliyoruz!)
Başka programlama dillerine özellikle Visual Basic'e
aşina olanların aklına şöyle bir soru gelebilir: VBScript'in bu eksikliğini gidermek için bazı ASP programcıları değişken adlarının önüne karakter-dizileri için "str" harflerini koyarlar: strAy, strOgrenciler, gibi. İsterseniz, VBScript'in karakter-dizisi ve sayı değişkenleri nasıl ayırt ettiğini veya etmediğini bir kaç örnekle görelim. Şu kodu yazarak, çalıştırın:
Sonuç: "NecipDayanır" değil mi? (Arada boşluk
olmamasına aldırmayın şimdilik!) |
|
Variants
|
|
Sabit
Değerler - Constants VBScript'te bir kere verdiğiniz değeri hiç değişmeyen unsurlar (değişken diyemezdik, değil mi?) vardır. Sabit değer, bütün ASP sayfası boyunca (hatta isterseniz, bütün site, yani Uygulama boyunca) değişmeden kalır. Bu değerleri Const (constant, sabit kelimesinden türetilme) komutuyla belirtiriz:
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
VBScript'te İşlemciler (Operatörler) Bilgisayar Operatörü ile program Operatörü arasında fazla bir fark yoktur. Her ikisi de verdiğiniz değerleri ya karşılaştırır bir sonuç bulurlar; ya da bu değerlerle aritmetik işler yapar ve bir sonuç ortaya çıkartırlar. Bilgisayar Operatörü daha sonra bu iş için sizden para ister; program operatörü istemez! VBScript'in operatörleri ve yaptıkları işler şöyle sıralanır:
VBScript ile hesap
işlemi yaparken, aritmetik işlem sırasını karıştırarak hatalı sonuç almamak
için sık sık parantez kullanmak yerinde olur. |
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
VBScript'de Program Kontrolü İster Script diliyle, ister gerçek programlama diliyle yazılsın, bir bilgisayar programının varlık sebebi, çeşitli durumları değerlendirerek, belirli durumlarda belirli kararlar verebilmesidir. Bunu programın kontrol öğelerini kullanarak yaparız. Programlar, bu öğeler sayesinde karşılaştırma yaparlar; belirli durumların oluşup oluşmadığını sınarlar; veya belirli bir durumun oluşmasına veya sona ermesine bağlı olarak bir iş yaparlar veya yapmazlar. Bunu sınamalarla (koşullu ifadelerle) veya döngülerle sağlarız. Kimi zaman da, programa (programın mantığı çerçevesinde) istediğimiz anda yapmakta olduğu işi durdurarak, başka bir işi yapmasını bildirebiliriz. Bunlara da Süreçler (veya Prosedürler) denir. (Adındaki Basic'e bakarak, VBScript'i basit bir dil sanmıyordunuz, umarım!) Mantıksal Sınamalar VBScript'te programın karar vermesini sağlayan ilk kontrol ögesini "eğer ... ise... yap!" şeklinde özetleyebiliriz. VBScript bu işlemi iki ayrı ifadeyle yaparız: If.. Else VBScript'in vereceğiniz bir durumun bulunup bulunmadığını sınamasını sağlar. Genel yazım kuralı şöyledir:
Bunu bir örnekle ifade edelim: Eğer saat 12'den önce ise sayfaya "Günaydın"
yazdır; saat 12'den sonra ise "Tünaydın" yazdır. Fakat burada bir eksiklik
var: Saat 18'den sonra ise sayfaya "İyi akşamlar!" yazdırmamız daha doğru
olmaz mı? If döngüsü kendi içinde sınırsız Elseif (ikinci
şartlı döngü) imkanı vererek bize bunu sağlar. Her Elseif'i yeni bir
If gibi düşünebilirsiniz.
Bu programı
çalıştırdığınız zaman, çalıştırdığınız saate göre sayfadaki selamın
değiştiğini göreceksiniz. |
|
Dönen
Değer Fonksiyonlar, kendilerini göreve çağıran VBScript komutlarına ve işlemlerine bir değer sunarak karşılık verirler. Buna fonksiyondan dönen değer denir. Yani diyelim ki Now() fonksiyonunu göreve çağırdınız. Bu fonksiyon derhal işletim sisteminden saati ve tarihi öğrenerek kendisini göreve çağıran işleme bildirir. Daha sonra VBScript'in kullanılmaya hazır diğer bir çok fonksiyonunu kullanacağız ve kendi fonksiyonlarımızı yazacağız. Ne zaman bir fonksiyona bir noktada atıf yaparsak, o noktaya fonksiyon tarafından bir değer getirileceğini bimemiz gerekir. Eğer bu ilk sınamanın sonucu doğru değilse, VBScript If satırından sonraki birinci deyimi atlayacak ve ikinci deyimi icra edecektir. Yani eğer saat 12'den küçük değilse, ElseIf satırı icra edilecektir. ElseIf de tıpkı If gibi işlediği için bu kez yeni bir sınav yapılacak ve saatin 18'e eşit veya büyük olup olmadığı sınanacaktır. Eğer saat 18'e eşit veya büyükse, (sınav sonucu doğru ise) ilk satır icra edilecek ve ziyaretçinin Browser penceresine "İyi akşamlar!" yazdırılacaktır. Eğer bu sınavın sonucu da doğru değilse, ElseIf'in ikinci satırı icra edilecektir. Bu satırda ise Else bulunuyor. Else, If ve ElseIf gibi sınav yapmaz; ne olursa olsun, kendisinden sonra gelen deyimi yerine getirir. Yani saat 12'den küçük değilse, 18'den küçük veya 18'e eşit değilse, yani 12 ile 17 arasında ise, ekrana "Tünaydın" yazılacaktır.
|
VBScript'de Program Kontrolü
Mantıksal Sınamalar Select Case VBScript'in bir diğer duruma bakarak karar verme ifadesi, Select Case (Durum Seç) yapısıdır. Bu kontrol öğesinin nasıl çalıştığını şöyle özetleyebiliriz:
Durum Seç (Durumların
listesi veya durumları belirten bir değişken)
VBScript, verdiğiniz durum listesine veya içinde
çeşitli değerler bulunan değişkene bakarak, bu değişkenin her bir değerini
bir "durum" sayacak ve verdiğiniz durumlardan hangisini tutuyorsa, ona ait
komut dizisini icra edecektir. Yukarıdaki sayfamızı bu kez bu yapıyı
kullanarak yazalım
Select Case komutuna,
içindeki değerleri "durum" sayacağı dizi veya değişken olarak VBScript'in
kullanılmaya hazır fonksiyonlarından Hour(Now)'ı veriyoruz. Bu
fonksiyondan, 0 ile 24 arasında bir değer dönecektir. Bu değer Select
Case için bir durum demektir. Select Case, bu değer ile altta
sıralanan Case'leri karşılaştıracak ve elindeki değer hangi Case'i
tutuyorsa ona ait komutları icra edecektir. Sonuncu Case'e lütfen
dikkat edin: Burada Case olarak Else (başka) veriliyor. Bu
bizi, 17'den 23'e kadar olan saatleri sıralamaktan kurtarır. 0'dan 11'e
kadar olan saatlerle 12'den 17'ye kadar olan saatleri sıraladığımıza göre
başka hangi saat olursa olsun, ziyaretçimize "İyi akşamlar!" dileyebiliriz.
Eğer 24'den sonra ve 04'den önce ziyaretçinize "İyi geceler!" dilemek
isterseniz, bu programı nasıl değiştirirdiniz? |
VBScript'de Program Kontrolü Döngüler Sınama bir programın akışını kontrol için kullanacağımız birinci en önemli unsur ise, döngü de ikinci en önemli unsur sayılır. Hatta programcının tembellik katsayısına göre, belki de birinci en önemli unsuru bile sayılabilir! Çünkü Döngü (Loop) programa, bir işi biteviye yaptırmaya yarar. Tabiî bu iş sonsuza kadar sürecek olursa, buna Endless Loop (Sonsuz Döngü) denir; en iyi program ve Windows dondurma yöntemidir! VBScript'te kullanabileceğimiz döngü yöntemleri şunlardır: For..Next döngüsü Programın bir işi belirli kere yapmasını istiyorsak, ona yapacağı işi bir sayaç değişkeniyle birlikte, For döngüsüyle bildiririz:
Burada, "sayaç" yerine istediğiniz bir değişken
adını, "başlangıç" yerine sayacın başlamasını istediğiniz sayıyı, "son"
yerine sayacın durmasını istediğiniz sayıyı, ve "adım" yerine, sayacın
kaçar-kaçar artmasını istediğinizi yazabilirsiniz. En sondaki Next
deyimi ise döngünün bir sonraki adıma geçmesini sağlar. Bu adımda sayaç,
Step kelimesi varsa, karşısındaki değer kadar arttırılır ve yapılacak
işler yeniden yapılır. Bir örnek yapalım
Bu ASP kodunda, Gunler adıyla bir dizi-değişken oluşturuyoruz ve bu değişkenin yedi hanesine, günlerin adlarını atıyoruz. Sonra, sayac adlı sayacı 0'dan 6'ya kadar arttırıyoruz (Bir sayaç birer birer artsın istersek, Step bölümüne adım sayısı yazmayız). Şimdi kendimizi bir an için VBScript'in yerine koyalım ve birinci adımda yapacağımız işi düşünelim: "Hmm.. Programcı bey, benim sayac'ı önce 0 yapmamı istiyor; peki sayac 0 olsun. Sonra, Gunler dizi-değişkeninden sayaç değeri ile aynı sayıyı taşıyan değişkeni alıp, bunu ziyaretçinin Browser'ına yazmamı istiyor. Peki, Gunler(0) ne imiş, bakalım. Hmm Gunler(0) Pazartesi imiş. o halde ziyaretçinin ekranına bir Pazartesi kelimesi yazalım. Sonra bir de <BR> kodu yazmamı istiyor. Onu da yazalım.. Şimdi, sırada Next var. Yani bir sonraki adıma devam edeceğiz. Step değeri olmadığına göre sayacı bir arttırayım. Sayaç böylece 1 oldu. ..." Ve böylece VBScript, sayacın son değeri olan 6'ya ulaşıncaya kadar, biteviye Gunler dizi-değişkeninden sayacın değerine göre değer seçerek ve bunu ekrana yazdırarak, işini yapacaktır. Bu bakımdan VBScript, güvenilir ve çalışkan bir arkadaştır! |
|
While...Wend Ne var ki, program mantığı bazen bize böyle açık ve seçik bir sayaç kurma imkanı vermez. Sayaç olarak kullanacağımız değer, programın başka bir bölümü tarafından üretiliyor olabilir. Veya bu değer ziyaretçi tarafından belirlenmiş olabilir. Özetle yapılmasını arzu ettiğimiz işin ancak sayaç bir değerden azsa, çoksa veya eşitse yapılmasını, bu durum değişirse durmasını isteyebiliriz. Bunu While (..iken) komutuyla yapabiliriz. While döngüsünü kullandığımız zaman sayacı bizim arttırmamız gerekir. Sözgelimi, yukarıdaki programın 7 günün tümünü ekrana yazmasını değil de, mesela gün sayısı 5'den küçük ise yazmasını istiyor olabiliriz. Bu durumda kodumuzda For.. Next arasında kalan bölümde şu değişikliği yapabiliriz:
Wend Burada While döngüsünün Wend kelimesiyle sonlandırıldığına dikkat edin. While satırındaki sayacı değiştirdik, programın sayaç 5'den küçük veya 5'e eşit iken işlemesini sağladık. For'dan farklı bir diğer ifade ise sayacı arttıran "sayac = sayac + 1" ifadesidir. Bu ifade, ilk bakışta garip görünebilir. Fakat bilgisayar açısından bu "sayac'ın o andaki değerini al, 1 ile topla ve bulduğun yeni değeri sayacın mevcut değerinin yerine yaz!" demektir. VBScript sayacı bir arttırdıktan sonra önce While satırındaki şartın gerçekleşip gerçekleşmediğine bakar; gerçekleşmiş ise Wend'i izleyen ilk satıra gider; gerçekleşmemişse While döngüsünün içindeki işi yapmaya devam eder. Kendinizi VBScript'in yerine koyup, birinci ve ikinci adımda nasıl düşündüğünüzü ve ne iş yaptığınızı söyleyebilir misiniz? |
VBScript'de Program Kontrolü |
|
Do..Loop Do (Yap) komutu ile kuracağımız döngüler iki ayrı türde olabilir: bu döngü ile bir dizi komutu, bir koşul doğru iken veya doğru oluncaya kadar yaptırabiliriz. Bu yöntemlerden her biri iki ayrı şekilde yazılabilir. Bir koşul doğru iken bazı işlerin biteviye yapılmasını istiyorsak, Do While yöntemini kullanırız:
Bu ifade ile VBScript koşul doğru olduğu sürece istediğimiz işi yapacaktır. Buradaki Loop kelimesi, döngünün başa dönmesini sağlar. Bu yöntemden şu şekilde de yararlanabiliriz:
Burada, Loop komutu şartın hâlâ doğru olup olmadığını sınar ve doğru ise verilen işleri yapar; artık değilse bir sonraki satıra geçer. Döngünün bir şart gerçekleşinceye kadar bir işi yapmasını ise Do Until yöntemiyle sağlarız. Bu durumda döngü şöyle yazılır:
Bu ifade ile VBScript koşul doğru oluncaya kadar istediğimiz işi yapacaktır. Buradaki Loop kelimesi, döngünün başa dönmesini sağlar. Bu yöntemden şu şekilde de yararlanabiliriz:
Burada, Loop komutu şartın henüz gerçekleşip gerçekleşmediğini sınar ve henüz gerçekleşmemişse verilen işleri yapar; gerçekleşmişse bir sonraki satıra geçer. Visual Basic metinlerinde bu döngüye verilen klasik örnek, bilgisayara yazı-tura attırmaktır! Biz de ASP sayfamıza yazı-tura attırabiliriz. Bunun için şu kodu yazın ve yazı-tura.asp adıyla kaydedin:
|
|
Tesadüfî
Sayı
Bilgisayarın matematik işlemlerde, özellikle istatistik hesaplamalarla kullanılması tesadüfî (rastlantısal) sayı üretmeyi gerekli kılmıştı. Fakat daha sonra bilgisayar oyunları bu işlemi adeta zorunla hale getirdi. Rastlantısal sayı, bir dizide tekrar etmesi belirli bir düzene tabi olmayan sayı demektir. Bilgisayar yokken, tesadüfî sayı tabloları matematikçiler tarafından uzun uğraşlarla üretilirdi. VBScript, bu amaçla Visual Basic'in Randomize ve Rnd komutlarını almıştır. Randomize, tesadüfî sayı üretme sürecini başlatır; Rnd da bu sayıyı size verir. Kodunuzda bir yerde Rnd kullanacaksınız, ondan önce bir yerlerde mutlaka Randomize komutunun yer alması gerekir. Bunun bir uygulaması şu olabilir:
Programımızın bütün işlemi Do döngüsü bölümünde yapılıyor ve bilgisayarın bir tesadüfî sayı üretmesi esasına dayanıyor. Bunu Randomize ve Rnd fonksiyonları ile yapıyoruz. Rnd'un verdiği tesadüfî rakamı, iki ile çarpıyor ve çıkan sayıyı 1 ile topluyoruz; böylece ortaya 1'den büyük 3'den küçük bir kesirli rakam çıkmış oluyor (Neden?). Bu rakamı Int() fonksiyonundan geçirerek, kesirinden kurtarıyoruz. Tam Sayı Elde Etmek için: Int ve Round Rnd fonksiyonu ile ilgili yukarıdaki örneği yaptıysanız, dönen sayının 0 ile 1 arasında, yani daima kesirli olduğunu görmüş olmalısınız. Bazen bizim sayfalarımızdaki hesaplamalar veya veritabanından alınan değerler de kesirli olabilir. Örneğin öğrencilerin not ortalamalarını hesaplattırırken VBScript size sonu gelmez kesirler verecektir. Oysa çoğu zaman bu rakamların ya yukarı "yuvarlanması", ya da sadece tam sayı bölümü gerekir. VBScript'te Int() fonksiyonu, bize bir sayının tam sayı bölümünü verir. Diyelim ki elimizdeki KesirliSayi değişkeninin değeri 123,234567 olsun.
işleminden sonra
Tamsayi değişkenin değeri 123 olur. Fakat kimi zaman bir sayının kesirli
bölümünü böyle bıçakla kesip atmak işimize gelmeyebilir. Round()
fonksiyonu, kesirli bir sayıyı yukarı veya aşağı "yuvarlayarak" tam sayı
haline getirir. Bu kez ki elimizdeki KesirliSayi değişkeninin değeri 5,6
olsun. |
VBScript'de Program Kontrolü |
|
Dizi
değişkenler için döngü: For Each..Next For..Next gibi çalışan bu özel döngü, sayaç değeri kullanmaz, fakat bir dizi değişkenin bütün değerleri için bir kere icra edilir. Dizi-değişkenler, VBScript ile yapacağımız işlemlerde önemli bir yer tutar. Örneğin bir sınıftaki öğrencilerin veya müşterilerimizin listesi bir dizi değişkenin elemanları olabilirler. Yapmak istediğimiz işlem, dizi-değişkenin bütün elemanları için tekrar edilecekse, For Each..Next döngüsü daha elverişli olabilir. Bir dizi-değişkenin eleman sayısı ilerde değişirse ve siz döngüyü For..Next ile kurmuşsanız döngünün sayacı için verdiğiniz için alt ve üst sınırı değiştirmek zorunda kalırsınız. Oysa For Each, kaç kere tekrar edeceğine ilişkin değeri her zaman dizi-değişkenin elemanların sayısından alır. Örneğin, bütün öğrencilerin listesini tutan Ögrenciler dizi-değişkeninin bütün elemanlarının değerini ekrana yazdıralım:
Burada "Ogrenci" Ogrenciler dizi-değişkeninde döngünün her adımında okunan bir elemanın değerini tutar. For Each döngüsü tarafından "okunmakta olan" dizi-değişkenin her bir değeri sırayla bu değişkene yazılacaktır. Bunu bir tür endeks değişken olarak düşünebilirsiniz. |
|
Döngüyü
durdurmak isterseniz Bir döngüden belirlediğiniz koşul gerçekleşsin-gerçekleşmesin çıkmanız gerekebilir. Bunu bir başka değişkendeki değişiklik zorunlu kılabilir. Bir döngüden çıkmak için Exit (çık) ifadesini kullanabilirsiniz. Bu ifade, döngünün yaptığı işler arasında, genellikle bir If deyimi ile birlikte yer alır. Örneğin
|